Odvikavanje od pušenja

Autori:

Pajević dr. Meri, spec. porodične medicine

Demirović Ferida, viša medicinska sestra

Javna ustanova Dom zdravlja Kantona Sarajevo – Organizaciona jedinica Novo Sarajevo

CILJEVI

• Sistematski identifikovati pušače u kliničkoj praksi
• Evaluirati motivaciju pušača za prestanak pušenja
• Primjeniti odgovarajuće strategije za prestanak pušenja koje odgovaraju motivu pušača da prestane pušiti
• Razumjeti proces prema stadijima prestanka pušenja
• Utvrditi da li je prisutna nikotinska ovisnost
• Ordinirati farmakološki tretman ukoliko postoji ovisnost
• Poznavati efikasnost savjeta o prestanku pušenja koje pruža tim porodične medicine
• Poznavati rizike od pušenja kao i dobrobiti prestanka pušenja

ZNAČAJ PROBLEMA

Pušenja je od većih problema u BIH sa gotovo nevjerovatnim procentom pušača od 60% u populaciji od 15 godina naviše, pri čemu 46% puši stalno, a 14% povremeno (Epidemiološka anketa tokom iz 2000. provedena od Zavoda za javno zdrastvo FBIH u saradnji sa Svjetskom zdravstvenom organizacijom i Institutom za javno zdrastvo Finske).

Prema podacima druge istraživačke studije (UNDP Bosnia and Herzegovina 2000. Youth) dobiveni su sljedeći podaci: 45% mladih puši, i to 52% mladića i 38% djevojaka.

Dužina života pušača je 8 godina kraća od života nepušača. 50% pušača umire od bolesti prouzrokovanih pušenjem.

Pušenjem apsorbujete oko 4000 supstanci koje se nalaze u cigaretama, kao što su nikotin koji stvara ovisnost, ugljen-monoksid, arsenik, cijanid, katran koji se taloži u bronhijama i plućima i može izazvati rak, amonijak koji proizvođači cigareta dodaju cigaretama da bi poboljšali apsorpciju nikotina i na taj način održali ovisnost o istom kod pušača, itd.

U prosjeku pušač mjesečno za cigarete izdvoji 30-150 KM što bi godišnje iznosilo oko 1800 KM. Procjenjuje se da BIH godišnje troši preko milijun eura na cigarete. Ukoliko bi se na ove troškove dodala i sredstva koja se izdvajaju za liječenje pratećih oboljenja uzrokovanih pušenjem,troškovi jednog pušača bi bili mnogostruko veći od troškova koje izdvajaju isti za cigarete.

ZDRAVSTVENI RIZICI PUŠENJA

1. Bolesti pridružene aktivnom pušenju

• RAK: usana, usta, farinksa, larinksa, bubrega, mokraćnog mjehura, cerviksa, grudi i naravno nezaobilazni RAK PLUĆA
• Hronična opstruktivna bolest pluća
• Infekcije gornjeg i donjeg respiratornog trakta
• Koronarna srčana bolest
• Cerebrovaskularne bolesti
• Bolest perifernih arterija
• Peptični čir
• Osteoporoza
• Degeneracija makule i katarakta
• Spontani abortusi, porođajne komplikacije kao i manja težina novorođenčadi

2. Bolesti pridružene pasivnom pušenju

• Iznenadna smrt dojenčeta
• Infekcije respiratornog trakta djece

NIKOTINSKA OVISNOST

NIKOTIN zadovoljava sve definicije ovisnosti

1. OVISNOST O PONAŠANJU (npr. stres, dosada, kafa, alkohol, druženje)

2. PSIHOLOŠKA OVISNOST (traženje psiho-aktivnih stimulativnih efekata poput zadovoljstva i oraspoloživanja, te anksiolitički efekt)

3. FIZIČKA OVISNOST (potreba da se izbjegne sindrom odvikavanja)

SINDROM ODVIKAVANJA OD NIKOTINA

Početak 2-24 h

Maksimum 48-72 h

Kraj 10-30 dana

• «CRAVING» znači umiranje od želje-ultimativna potreba za pušenjem (< 5 min.)
• iritabilnost, poremećaj koncentracije
• anksioznost, poremećaj sna, depresija
• umor, glavobolja
• glad, debljanje, opstipacija

OVISNOST O NIKOTINU:

EVALUACIJA

Evaluacija nikotinske ovisnosti prema najizraženijem kriteriju (>=1)

NIKOTINSKI SUPLEMENTI

• nikotinski flasteri: od 7, 14, 21mg-standardni tretman oko 2 mjeseca; aplikacija flastera na koži bez dlaka (16 h ili 24h); mjesto aplikacije
• mijenjati svaki dan
• nikotinske žvakače gume; od 2 i 4mg; polagano žvakati i držati ih oko 5min uz bukalnu sluznicu
• nikotinski sprej za nos
• nikotinski inhalator
• pastile koje sadrže nikotin
• antidepresiv-bupropion (Zyban): primjena počinje još dok pacijent puši; prva tri dana se uzima po jedna tableta ujutro, a od četvrtog dana pa do kraja terapije uzima se jedna tableta ujutro a jedna navečer (2×150 mg). U drugoj nedjelji od početka primjene
• (između 7 i 14 dana) odredi se dan kada se prestaje sa pušenjem. Ukupna terapija traje 8 nedjelja (u SAD-u se preporučuje 12 nedjelja). Razmak između uzimanja dvije tablete ne smije biti manji 8 sati. Sekundarni efekti: nesanica, suhaća usta, vrtoglavica. Kontraindikacije: epilepsija, febrilna konvulzija, anoreksija/bulimija, lijekovi (IMAO) i kod pacijenata preosjetljivih na BUPROPION), tumor CNS-a ili osobe koje se odvikavaju od alkoholizma.
• Kontraindikacije nikotinskih suplemenata: infarkt miokarda < 2 sedmice, nestabilna angina pektoris, teška aritmija, (trudnoća?)
• Individualizirati supstituciju za nikotin prema:
  jačini ovisnosti, kontaindikacijama, preferenciji, prethodnim iskustvima i pratećim oboljenjima.

Supstitut nikotina je uvijek manje štetan nego duhan!

OSTALE METODE I NJIHOVA EFIKASNOST

• Neefikasni: benzodiazepini, SSRI
• Kontraverzne,vjerovatno neefikasne: hipnoza, akupunktura
• Efikasni, proučavanja su u toku: Nortriptyline, Clonidine