Aerozagađenje predstavlja globalni javno zdravstveni problem, definiše se kao povećana koncentracija štetnih čestica preko tolerantne granice, što značajno utiče na zdravlje ljudi. Industrijski razvoj, urbanizacija i saobraćaj značajno su doprinjeli zagađenju zraka životne sredine. Direktno štetno dejstvo zagađenog zraka na zdravlje ljudi ispoljava se udisanjem zagađujućih čestica , što dalje može dovesti do akutnih ili hroničnih bolesti disajnih organa.
Grad Sarajevo je u ovom periodu godine vrlo često prema parametrima za mjerenje kvalitete zraka najzagađeniji grad u svijetu. Ova činjenica zahtijeva poseban oprez naših sugrađana, uz pridržavanje preporuka od strane profesionalaca zdravstvene struke.
Najzastupljenije štetne čestice , emitovane iz različitih prirodnih i vještačkih izvora su : čađ, suspendirane čestice različitih promjera „Particulate matter“-PM, sumpordioksid (SO2), azotdioksid (NO2), ugljikovmonoksid (CO), ozon (O3). Istaknut je posebno štetni efekat suspendiranih čestica promjera 2,5 mikrometara, koje zbog svog promjera dopiru duboko u pluća, odnosno do najudaljenijih, malih dišnih puteva, te najčešće ostavljaju trajne posljedice po zdravlje ljudi.
Rizičnu grupu pacijenata predstavljaju osobe starije životne dobi, pacijenti sa dijagnozom bronhijalne astme, hroničnog bronhitisa, emfizemom pluća , bronhiektazijama, karcinomom pluća, djeca, trudnice i pacijenti sa različitim hroničnim oboljenjima, te imunokompromitiranim stanjima. Poseban oprez zahtijeva najmlađa populacija, uzimajući u obzir da su njihovi disajni putevi manji nego kod odraslih, dišu uglavnom na usta a ne na nos, dišu dvostruko brže u odnosu na odrasle, te samim tim su koncentracije udahnutih štetnih čestica veće, i dovode vrlo često do bronhoalveolitisa, kompliciranih upala pluća.
Koliki će biti intezitet ispoljenih efekata ovisi o osobinama prisutnog polutanta, koncentracije i dužine izloženosti, veličine i rasprostranjenosti izvora emisije, te lokalnih meteoroloških uvjeta.
Posljedično, izloženost zagađenom zraku dovodi do iritacije sluznice disajnih puteva, te pokreće mehanizme koji podržavaju upalni proces i oksidativni stres. Navedeno rezultira oštećenjem disajnih puteva, krvnih sudova i plućnog parenhima. Također, isti mehanizam pojačava bronhijalnu hiperreaktivnost kod astmatičara, i uzrokuje pogoršanje respiratornih simptoma, a dugoročno smanjenje plućne funkcije.
Dominantna simptomatologija, uzokovana povišenom koncentracijom aeropolutanata, a koja je najčešće razlog posjete ljekaru je : dugotrajni i perzstirajući kašalj, otežano disanje, vrlo često uz bol u grudnom košu, slabost i zamaranje kao poljedicu smanjene oksigenacije. Kao popratni simptomi mogu se javiti curenje nosa, crvenilo i svrbež očiju , te glavobolja i vrtoglavice uslijed direktnog uticaja različitih ili specifičnih onečišćavajućih čestica u zraku. Vrlo često već značajno narušeno stanje izmjenjenih disajnih puteva navedenim faktorima, uz oslabljeniji imuni sistem, komplicira povišena tjelesna temperatura kao posljedica upale pluća, izazvane raličitim infektivnim uzročnicima, te respiratorna insuficijencija. Obzirom na pogoršanje kliničkog stanja, ovi pacijenti zahtijevaju poseban oprez i pristup, uz hospitalizaciju i neophodnu kiseoničku potporu.
Dugoročno, izloženost povećanim koncentracijama specifičnih aeropolutanta , povećava rizik od nastanka kacinoma pluća, dominatno kod populacije sa određenim faktorima rizika kao što su izloženost duhanskom dimu ili određeni genetski faktori. To se naročito odnosi na čestice koje u sebi imaju ekstrakte organskih materija, kao i na kisele komponente štetnih čestica.
Preporuke našim sugrađanima u periodu najizraženijih efekata aerozagađenja su da što manje borave na otvorenom, pogotovo u jutarnjim i večernjim časovima kada su koncentracije zagađujućih čestica u zraku na visokoj razini. Neophodno je disajne puteve zaštititi šalovima i zaštitnim maskama, hidrirati organizam , konzumirati što više toplih napitaka, uz neophodne suplemente (vitamin D3, C, cink). Značajno je da pacijenti sa potvrđenom dijagnozom hroničnih opstuktivnih oboljenja pluća redovno i pravilno koriste indiciranu inhalatornu terapiju, jer time smanju rizik od akutizacije, odnosno pogoršanja svog osnovnog oboljenja.
Pripremila: Dedagić dr. Emina, specijalista pneumoftiziolog
